Cmentarze w Sopocie. Historia mieszkańców zapisana pod ziemią

Sopot skrywa trzy unikatowe cmentarze, każdy z bogatą i dramatyczną historią. Nekropolie żydowska, komunalna i katolicka to świadectwa wielokulturowej przeszłości miasta i jego mieszkańców. Każdy z nich przetrwał trudne losy, a dzisiaj stanowi bezcenną część dziedzictwa miasta.

Sopot znane jest przede wszystkim jako elegancki kurort z molo, kamieniczkami i nadmorskim klimatem. Jego cmentarze opowiadają zupełnie inną, mniej znaną – choć nie mniej fascynującą – historię. Trzy nekropolie położone obok siebie przy ulicy Jacka Malczewskiego oddają wielokulturowy charakter dawnego Sopotu i... Zoppotu. To tutaj na ostateczny spoczynek udają się i udawali lata temu katolicy, ewangelicy, żydzi, członkowie innych wspólnot, jak i niewierzący.

Cmentarz komunalny (ewangelicki) w Sopocie

Cmentarz komunalny, położony przy ulicy Malczewskiego, powstał w 1878 roku jako nekropolia ewangelicka i pełnił tę funkcję aż do końca II wojny światowej. Nekropolia zajmuje teren w dolinie morenowych wzgórz na zachodzie miasta i pierwotnie stanowiła miejsce pochówku dla sopockiej społeczności ewangelickiej, głównie niemieckiej, która intensywnie osadzała się w mieście podczas rozkwitu jako kurortu.

Najstarsze istniejące nagrobki pochodzą z lat 1915–1916. Po II wojnie światowej zachowało się zaledwie około 50 mogił z przedwojennego okresu ewangelickiego, ponieważ większość z nich zniszczono podczas konfliktu i później. Po włączeniu Sopotu do Polski cmentarz przekształcono w nekropolię komunalną dla wszystkich wyznań, co stanowiło znaczny zwrot w jego funkcji i charakterze.

[FOTORELACJA]15[/FOTORELACJA]

Najważniejszym zabytkiem na terenie nekropolii komunalnej jest neogotycka kaplica grobowa rodziny Herbstów, wzniesiona w 1921 roku (według innych źródeł w 1925) przez wdowę Matyldę Herbst ku pamięci swojego męża Edwarda, zmarłego w 1921 roku. Kaplicę zaprojektował słynny niemiecki architekt Heinrich Dunkel, twórca wielu willi i ważnych budowli w Sopocie. Jej architektura nawiązuje do stylu neogotyckiego z finezyjnymi przyporami, maswerkami i imponującymi półkolumnami.

Rodzina Herbstów, pochodząca z Łodzi, gdzie posiadała fabryki włókiennicze, była znana z filantropii i zaangażowania społecznego na rzecz społeczności sopockiej. Samo miejsce pochówku stanowi świadectwo ich znaczącej roli w historii miasta. Grobowiec popadł w ruinę po II wojnie światowej. Prace remontowe przeprowadzono w latach 1989 i 2005. Kaplica jest regularnie pielęgnowana przez zarząd cmentarza i wymaga stałej opieki konserwatorskiej. Pod kaplicą znajdują się tajemnicze podziemia zawierające krypty grobowe, które stanowią unikatowy przykład zabytkowej architektury funeralnej z przełomu XIX i XX wieku.

[ZT]28428[/ZT]

Cmentarz katolicki w Sopocie

Cmentarz katolicki w Sopocie powstał około 1880 roku i stanowi najstarszą nekropolię katolicką w mieście, przynależącą do parafii „Gwiazda Morza". Zajmuje powierzchnię 6 hektarów (po powiększeniu w 2014 roku wzrosła do około 6,7 hektarów). Bramę i kaplicę cmentarną zaprojektował znany architekt miejski Sopotu Paul Puchmüller.

Cmentarz położony jest w sąsiedztwie cmentarza komunalnego i żydowskiego na terenie pagórkowatego wzgórza przy ulicy Malczewskiego, co czyni tę okolicę niezwykłym miejscem koncentracji trzech różnych tradycji pogrzebowych. Na terenie nekropolii pochowani są znani politycy, naukowcy, artyści i działacze społeczni, w tym takie postacie jak aktor Ryszard Ronczewski czy biochemik Karol Taylor, rektor Uniwersytetu Gdańskiego. Cmentarz pełni do dzisiaj aktywną funkcję nekropolii miejskiej, stanowiąc ostatnią przystań dla kolejnych pokoleń sopockich mieszkańców.​

[ZT]25060[/ZT]

Historia cmentarza katolickiego ściśle wiąże się z historią parafii „Gwiazda Morza", której historia sięga czasów przedwojennych. Wówczas Sopot był niemieckim kurortem letniskowym. W czasach powojennych, kiedy ludność miasta bardzo się zwiększyła, pojawiła się potrzeba podziału terytorialnego między cztery parafie, a cmentarz katolicki stanowił ważny element infrastruktury religijnej dla rosnącej wspólnoty wiernych.

Dziś cmentarz katolicki, zajmujący ponad 12,8 tysięcy grobów, stanowi ogromne archiwum historii Sopotu i jego społeczności. Upamiętnia zarówno postaci pierwszoplanowe, jak i zwykłych mieszkańców miasta.

Cmentarz żydowski w Sopocie

Cmentarz żydowski w Sopocie powstał w roku 1913, wraz z zatwierdzeniem statutu sopockiej gminy wyznaniowej, kiedy to społeczność żydowska usamodzielniła się administracyjnie od gminy w Wejherowie. Pierwsze źródłowe wzmianki o nekropolii pojawiają się w kartografii z roku 1922, a najstarsze zachowane nagrobki pochodzą właśnie z tego okresu.

Początki społeczności żydowskiej w Sopocie sięgają XIX wieku. W 1865 roku zamieszkiwało tu zaledwie 5 Żydów, ale wspólnotowo się rozwijała. Do 1895 roku było ich 38, w 1902 roku 99, a w 1910 roku 86. Dynamiczny rozwój miasta przyciągniętego więcej ludności. W 1923 roku liczba żydowskich mieszkańców Sopotu wynosiła 3786 osób. Sześć lat później wzrosła do 4311.

Nekropolia przetrwała trudne losy – począwszy od II wojny światowej, sukcesywnie ulegała dewastacji, również w latach powojennych. W1983 roku wpisana została do rejestru zabytków, co uratowało ją przed całkowitą ruiną. W latach 1983–1989 przeprowadzono gruntowną rewaloryzację finansowaną ze środków miasta Sopotu, konserwatora zabytków oraz Fundacji Rodziny Nissenbaumów.

[ZT]18119[/ZT]

Dzisiaj na terenie cmentarza zachowało się około 100 grobów ozdobionych niezwykłymi macewami z inskrypcjami w języku hebrajskim, polskim, niemieckim i rosyjskim, które stanowią bezcenne świadectwo wielokulturowej historii miasta. Charakterystyczną cechą nekropolii jest zabytkowa brama wejściowa z hebrajskim napisem „Ze Szaar Elohim" (Oto brama do Boga), jedyna tego typu na Pomorzu, która przetrwała do współczesności. Na końcu głównej alei powstało lapidarium utworzone z fragmentów zniszczonych macew, a także zachowany został obrys fundamentów domu przedpogrzebowego z 1922 roku.

[ZT]3182[/ZT]

Trzy sopockie nekropolie to uniwersalna, wielowarstwowa opowieść o mieście, które rozwijało się na styku kultur. Wyznaczają losy mieszkańców. Spacer ich alejami to spotkania z codziennymi wydarzeniami i pamięcią o tych, którzy stworzyli charakter dawnego kurortu i współczesnego Sopotu.