Czym jest szaleństwo, a czym normalność? Wystawa w Sopocie skłoni do refleksji

• Czas trwania wystawy: 15 marzec 2025 - 18 maj 2025
• Wernisaż wystawy: 14 marzec godz.18:00
• Kuratorka: Eulalia Domanowska

Tym mianem określano kiedyś ludzi szalonych, geniuszy podziwianych, ale nierozumianych przez ogół społeczeństwa. Dominik Lejman w swoim projekcie skłania nas do zbadania naszego rozumienia pojęcia szaleństwa i refleksji na temat podejmowany już wcześniej przez kierunki sztuki awangardowej XX wieku, takie jak dada i surrealizm. Próbowano zrozumieć – kim jest szaleniec? Kogo uważamy za osobę niepoczytalną? Facetem w kaftanie bezpieczeństwa czy mężczyzną w garniturze, który prowadzi nas ścieżką do zagłady?

Dominik Lejman zadaje powyższe pytania w podwójnym sensie. Odnosi się zarówno do sytuacji niehumanitarnych metod „leczenia” i traktowania inności w systemie izolacji i przymusu, czyli tak naprawdę stosowania represji, jak i próby metaforycznego rozważenia natury szaleństwa w systemie społecznym, w naszym szalonym świecie pełnym wojen, więzień i ograniczeń. Artysta przypomina stwierdzenie Nietzschego: «Szaleństwo u jednostek jest rzeczą rzadką, ale u grup, partii, narodów i epok jest regułą» nabiera w tym kontekście szczególnego znaczenia”^[1].

Filozofia XX wieku wiąże szaleństwo z systemem społecznym^[2]. „…skojarzenia ze strachem, niepokojem i cierpieniem są sprzeczne z preferowaną normą; normą, która wymaga produktywności ekonomicznej, zysków wydajnościowych zdrowej i przystosowanej populacji, aby realizować miękkie i twarde cele systemu władzy, takie jak własność zasobów i jakość życia”^[3] – diagnozuje filozof i krytyk sztuki Hubertus Von Amelunxen. Z drugiej strony szaleńców traktowano jako jasnowidzów, wizjonerów bądź szalonych geniuszy, którym towarzyszy magia. Szaleństwo postrzegano jako szczególny stan duchowy niedostępny dla ludzi „normalnych”.

W Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie przedstawiamy wystawę zatytułowaną Lunatycy, Lunatyczki, kładącą szczególny nacisk na rolę kobiet. Kilkanaście prac jest przejmującym i fascynującym światem stworzonym przez Dominika Lejmana, który – dzięki od lat konsekwentnie rozwijanej formule łączenia projekcji wideo z malarstwem – ucieleśnia niezwykle sugestywną MANIFESTACJĘ NIEOBECNOŚCI.

Dominik Lejman trzy lata temu w czasie weneckiego Biennale wraz z grupą kuratorów zaproponował Pawilon Szaleństwa usytuowany na wyspie San Servolo, gdzie do 1979 roku istniał szpital psychiatryczny. Dwie z instalacji były pokazywane wcześniej w sakralnych wnętrzach Chiesa di San Servolo – są to Reenactment 1 i Reenactment 2 (Odtworzenie) z udziałem performerki Bianci O’Brien. Odwołują się one do barokowych, religijnych przedstawień zmartwychwstania i zdjęcia z krzyża. Dwie inne projekcje zatytułowane UBU (z udziałem performera Leona Dziemaszkiewicza) nawiązują do pierwszej wersji powieści Alfreda Jarry’ego Król Ubu czyli Polacy – proto-surrealistycznej, młodzieńczej groteski pisarza, którą uważano za zapowiedź totalitarnych dyktatur, rodzącego się nazizmu i buntu mas. Dyptyk malarski Agawa jest przedstawieniem rośliny, która na wyspie San Servolo była niemym świadkiem cierpień pacjentów. Atmosferę tego miejsca przybliża także cykl portretów pacjentów znalezionych przez artystę w dziewiętnastowiecznym archiwum i film REENACTMENT 2023 Piotra Machy.

Dominik Lejman  (ur. 1969). Absolwent Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku oraz Royal Col-lege of Art w Londynie. Zajmuje się malarstwem, które łączy z projekcjami wideo, realizuje wideofreski i prace w formie wielkoformatowych projekcji. Jest autorem licznych wystaw indywidualnych oraz projektów publicz­nych (m.in. stałe instalacje w szpitalach w Nowym Jorku i w Cleveland). Brał udział w wielu ekspozycjach zbio­rowych, m.in. Biennale Architektury w Wenecji 2004, Sanguine w Fondazione Prada (2019). Ostatnia retro­spektywna wystawa Dominika Lejmana Air Wants to Go odbyła się w 2020 roku w OPENHEIM we Wrocławiu.

W 2022 Lejman jest autorem indywidualnej wystawy Lunatics w pawilonie Madnicity na wyspie San Servo­lo podczas 59 Biennale w Wenecji. Jego prace można znaleźć w wielu kolekcjach publicznych jak m.in. Muzeum Sztuki w Łodzi, Bremen Kunsthale, w przestrzeniach pu­blicznych jak Cleveland Clinic collection oraz w wielu ko­lekcjach prywatnych. Laureat polskich i zagranicznych nagród, m.in. Paszportu „Polityki” (2001) i Berlin Art Pri­ze (2018). Profesor doktor habilitowany Dominik Lejman jest kierownikiem II Pracowni Malarstwa na Uniwersyte­cie Artystycznym im. M. Abakanowicz w Poznaniu. Pra­cuje i mieszka w Poznaniu oraz w Berlinie.

[ZT]30551[/ZT]