Wspólnie prowadzili sklep kolonialny w Sopocie - historia Niemki, która poślubiała Żyda

Żyd z Warszawy i mieszkanka Sopotu niemieckiego pochodzenia

Arie Menachem Krzykalo urodził się 6.10.1894 r. w Warszawie. W 1920 r. ożenił się z mieszkanką Sopotu Margarete Neumann. Wspólnie otworzyli i prowadzili sklep kolonialny w Sopocie.

Margarete Krzykalo urodziła się w 1892 roku w niemieckiej kupieckiej rodzinie Neumannów. Była absolwentką gdańskiego konserwatorium muzycznego. Gdy miała 28 lat wyszła za mąż za Arja Menechema Krzykalo, żydowskiego kupca, który przyjechał z Warszawy. Rok później przyszedł na świat ich syn, Hans Gerhard. Rodzina wspólnie z ojcem Margarete prowadziła w Sopocie sklep kolonialny przy obecnej ul. Grunwaldzkiej.

Trudny czas wojny

 W 1939 roku Niemcy kazali opuścić Margarete Krzykalo mieszkanie przy dzisiejszej ulicy Dąbrowskiego w Sopocie, w którym żyła wraz z mężem. Przeniosła się do dwupokojowego lokum przy obecnej ulicy Mieszka I. Na początku lipca 1939 r. siedemnastoletni Hans jako nielegalny imigrant dotarł do Hajfy na pokładzie statku S.S. Marsis (jego nazwisko figuruje na liście pasażerów). 

– Po wojnie nowe władze zabrały jej jeszcze jeden pokój, a urząd likwidacyjny zarekwirował jej również pianino – opowiada Kazimierz Czabrowski. – Udało jej się jednak sądownie odzyskać instrument.

Śmierć w samotności

Margarete Krzykalo po wojnie utrzymywała się z zasiłku z opieki społecznej. Poza jedną teczką z dokumentami i zdjęciami przepadły wszystkie rzeczy, które do niej należały. Zmarła 5 kwietnia 1971 roku w Sopocie. Do śmierci mieszkała samotnie. Pochowano ją na lokalnym cmentarzu komunalnym.

Teczka od sąsiada Margarete

Los Arjego pozostawał nieznany. Dokumenty i fotografie, które Margarete Krzykalo przechowywała całe życie, podarował Muzeum mieszkaniec Sopotu, pan Kazimierz Czabrowski. Na ich podstawie pracownicy muzeum mogli przybliżyć historię Margarete, Arie i Hansa na zorganizowanej przez Muzeum wystawie "Pamięć. Sopocka społeczność żydowska", która odbyła się w 2018 r.

Pocztówka od syna Hansa do matki wysłana 4 sierpnia 1939. Kobieta zachowała ją do końca życia:

Adresat:

Pani M. Krzykalo

Sopot. Roonstrasse 4 (obecna Dąbrowskiego) T.-A., 4.8.39 r.

Kochana mamo,

Dziś przesyłam ci widok placu (Ziny) Dietzegoff w Tel Awiwie. Na tym placu jest również wykonane moje zdjęcie, które macie. Plac znajduje się w pobliżu ulicy Tel Khai. Często tu spaceruję wieczorami. W piątki i soboty jest tu oświetlona fontanna. Ten duży budynek z przodu to kino. Po lewej stronie, gdzie widać rusztowanie zaczyna się ulica Reines* , przy której mieszka ? (– nazwisko trudne do rozczytania). Zanim dojdzie się stąd do głównej ulicy Allenby mija jeszcze dobre 10 minut. Dizengoff był pierwszym burmistrzem Tel Awiwu, a Zina jego żoną.

Pozdrawiam serdecznie, twój syn Hans