Niezwykłe historie miasta - Edward Herbst i jego willa w Sopocie

Willa powstała w 1896 poprzez rozbudowę przez Edwarda Herbsta wzniesionego w 1878 położonego przy ówczesnej Schulstraße 15, letniskowego domu armatora Johannesa Icka. Początkowo Herbst mieszkał w niej w sezonie letnim, po I wojnie światowej głównie w niej.

Edward Herbst, przed przybyciem i osiedleniem się w Sopocie, dorobił się olbrzymiego majątku w Łodzi.  Swoją karierę zaczął w rozwijającym się wówczas przemyśle, pracując pod okiem przedsiębiorcy Karola Wilhelma Scheiblera. Szybko został wspólnikiem jednej z najpotężniejszych firm w Europie - Przedsiębiorstwa Wyrobów Bawełnianych. Poślubił córkę właściciela - Matyldę Zofię Scheibler. 

Śmierć w rodzinie 

W 1881 r. zmarł teść Edwarda. Mężczyzna od tego czasu stał na czele rodzinnego przedsiębiorstwa. Kierował nim oraz innymi interesami nieprzerwanie przez 25 lat. Był człowiekiem o niezwykłej smykałce do interesów. Budował linie kolejowe, był właścicielem hut, kopalni, cukierni, browarów. Zarządzał miejską elektrownią i gazownią w Łodzi. Posługiwał się płynnie trzema językami: niemieckim, polskim i rosyjskim.

Po śmierci 10-letniej córki, Anny Marii, Edward i Matylda Herbstowie przekazali 200 tys. rubli na budowę szpitala dziecięcego w Łodzi, który otrzymał imię zmarłej. Szpital funkcjonuje do dziś jako część Ośrodka Pediatrycznego im. Janusza Korczaka. 

Lato w Zoppot 

Pod koniec XIX wieku Herbstowie zaczęli przyjeżdżać na letnie wakacje do Zoppot. Modny wówczas kurort, na tyle spodobała się rodzinie, że w 1891 r. Edward kupił stojącą przy ulicy Szkolnej (dziś Kościuszki) willę wraz przylegającym terenem, należącym wcześniej do kupca Johannesa Icka. Rozpoczęto rozbudowę i urządzanie nowej rezydencji, pod okiem sopockich architektów. W skład kompleksu wchodził również domek gościnny(obecnie przedszkole nr 10), budynki gospodarcze oraz 13 m palmiarnia.

Szczegóły dotyczące architektury

Dwupiętrowa willa pod numerem 29, pośrodku parku Haffnera. Powstała w 1896r. Według projektu Wilhelma Lippke. Dawny dom powiększono o spory aneks, nadając mu plan zbliżony do krzyża. W nowym aneksie dobudowano klatkę schodową prowadzącą na taras umieszczony na dachu, a na parterze jadalnię i toaletę oraz na piętrze- dwie sypialnie i toaletę. Na parterze były wcześniej dwa pokoje i centralny hall, a na piętrze sypialnia, pokój, buduar i loggia. Budynek wieńczyła tzw. rotunda – wzniesiona ponad poziom dachu wieżyczka na planie kwadratu.

• Willa rodziny Herbsów wraz z ogrodem, widok frontu, zdjęcie ok 1903r. (BMS PAH) Projekt Dawny Sopot

Edward Herbst inwestował w różne przedsięwzięcia na terenie Sopotu. Sporą sumę pieniędzy przeznaczył m.in. na budowę zboru Zbawiciela (obecnie kościół św. Jerzego), a także na trzy dzwony dla katolickiego kościoła p.w. Gwiazdy Morza oraz organów w obecnym kościele ewangelicko-augsburskim pw. Zbawiciela w Parku Południowym. W rezydencji Herbstów bywał często sam Wojciech Kossak, którego Edward był mecenasem. 

W 1908. na firmowym papierze fabrykanta nadruk "Eduard Herbst, Lodz" zastąpiono napisem "Eduard Herbst, Zoppot".

Edward Herbst zmarł w 1921, jego rodzina mieszkała w willi do śmierci w 1939 jego żony Matyldy Herbst.

W 1940 willa została przejęta przez wojskowe władze niemieckie, które prowadziły w niej do 1941 lazaret (szpital wojskowy) i użyczona później gen. piechoty Bodewinowi Keitlowi, młodszemu bratu feldmarszałka Wilhelma Keitla. 

• Willa z roku 1930 (KC, F.), Projekt Dawny Sopot

Po II wojnie światowej 

Zniszczona w 1945, została odbudowana w 1955, znacznie odbiegając od dotychczasowego kształtu i dbałości konserwatorskiej o detale, gdyż przekształcona w dom wielorodzinny, i przekazana wojskowej administracji mieszkań (14 lokali).

• Należący do rezydencji park Haffnera (2,6 ha), nazywany dawniej Gajem Królowej Elżbiety, stał się publiczny.
• Dom gościnny zwany też oficyną z 1896 (proj. Carl Kupperschmitt) zajęło po II wojnie światowej przedszkole.
• Budynek mieszczący stajnie wraz z mieszkaniami dla służby z 1906 (proj. Adolf Bielefeldt) – zajmowała przez długie lata powojenne Spółdzielnia Rękodzieła Artystycznego "Baltskór" (ul. Kościuszki 33a).
• Na miejscu szklarni a właściwie oranżerii wraz z prawie 13-metrową palmiarnią (proj. Carl Kupperschmitt), powstał w latach 70. mieszkalny wieżowiec.

Obecnie rezydencja jest własnością zamieszkujących ją rodzin.

Na sopockim cmentarzu znajduje się Kaplica Herbstów (proj. Heinrich Dunkel) z 1925, również znajdująca się pod opieką konserwatorską, odnowiona w 2005.

Czy wiesz, że ... 

• Wśród gości rezydencji byli m.in.: następca tronu Niemiec Wilhelm Hohenzollern oraz Wojciech Kossak (1913).
• Miasto uhonorowało w okresie międzywojennym osobę Edwarda Herbsta nazwaniem jego nazwiskiem jednej z ulic - Herbststraße, obecnie ul. Kopernika.
• Herbst sfinansował budowę w Sopocie hotelu Werminghoff; sfinansował również, za dużą podówczas sumę - 7.500 mk, trzy wielkie dzwony do nowopowstającego katolickiego kościoła „Gwiazda Morza”, przy Schulstraße, obecnie ul. Kościuszki. 

• współcześnie/ zdj UMS

źródła: Marek Sperski Sopot. Przewodnik, Dom Uphagena, Muzeum Sopotu. M. Bucholtz – Todorska Sopooccy Zleceniodawcy Adolfa Bielefeldta, Architekt Adolf Bielefeldt (1876-1934), Gdańsk 2003; https://pl.wikipedia.org/wiki/Willa_Herbst%C3%B3w_w_Sopocie; https://historia.trojmiasto.pl/Herbstowie-Dzieje-zapomnianej-sopockiej-rodziny-n111373.html